حضرت آدم و فرضیه تکاملچگونگی آفرینش آدم، از دیرباز مورد توجّه دانشمندان بوده و دانشمندان اسلامی نیز با الهام از قرآن ، در این‌باره بحث و گفت و گو کرده‌اند. ۱ - دو نظریه عمده، درباره چگونگی آفرینش آدمدو نظریه عمده، درباره چگونگی آفرینش آدم ، ابراز شده است: ۱. نظریه ثبوت صفات گونه‌هاو انواع و خلقت مستقل (فیکسیسم Fixism)؛ ۲. نظریه تحوّل انواع و تغییر تدریجی صفات گونه‌ها و پیوستگی نسلی جان‌داران و تکاملی بودن حیات آن‌ها (ترانسفورمیسم Transformism). ۲ - بررسی چگونگی آفرینش انسان با الهام از قرآندانشمندان اسلامی نیز با الهام از قرآن، در این‌باره بحث و گفت و گو کرده‌اند و هریک از دو نظریه پیش گفته، در میان آنان طرف‌دارانی دارد و به آیاتی از قرآن برای اثبات هریک از آن دو استدلال شده است. اکثر قریب به اتّفاق مفسّران، از جمله شیخ طوسی ، طبرسی ، [۲]
طبرسی، مجمع‌البیان، ج۲، ص۷۶۳.
سیوطی، ابن‌کثیر ، [۴]
ابن‌کثیر، تفسیر، ج۲، ص۲۱۷.
[۵]
ابن‌کثیر، تفسیر، ج۲، ص۵۷۰.
مراغی و علاّمه‌طباطبایی ، [۷]
علامه طباطبایی، المیزان، ج۴، ص۱۴۳ ۱۴۴، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۷.
[۸]
علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۶، ص۲۵۵ ۲۶۰، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۷.
آفرینش ابتدایی آدم را از خاک با آیات قرآن منطبق دانسته‌اند. برخی دیگر نیز آن را با قرآن سازگار دانسته‌اند. [۹]
آدم و حوّا، ج۱، ص۵۹.
پاره‌ای نیز به طور ضمنی نظریه تکامل را پذیرفته و کوشیده‌اند آن را (فی‌الجمله) با قرآن تطبیق دهند. [۱۰]
البحث حول نظریة‌التطور، ج۱، ص۲۲_۴۳.
۳ - سخن علامه طباطباییعلاّمه طباطبایی می‌گوید: ممکن است برخی برای اثبات فرضیه تکامل به آیه «إِنَّ اللّهَ اصطَفی ءَادَمَ و نوحاً و ءَالَ‌إِبرهیمَ و ءَالَ‌عِمرنَ عَلَی العـلَمینَ» استدلال کنند؛ بدين‌سان كه «اصطفا» به معناى برگزيدنِ نخبه هر چيزى است و برگزيدن آدم در صورتى است كه در زمان وى، افرادى به عقل مجهّز نبوده‌اند و خداوند، آدم را از ميان آنان برگزيده و به عقل مجهز كرده است؛ در نتیجه، آدم با جهش خدایی از یک نوع جنبنده به نوعی دیگر منتقل شده؛ [۱۲]
آفرینش و انسان، ص۹۱_۹۴.
امّا با توجّه به کلمه «العالمین» که بر سر آن «ال» آمده است و افاده عموم می‌کند، مقصود این است که آدم، نوح ، آل عمران و آل ابراهیم بر تمام معاصران خویش و آیندگان برتری داشته و از میان آنان برگزیده شده‌اند؛ هیچ دلیلی بر گزینش آدم از بین انسان‌های اوّلی وجود ندارد. وی در جای دیگر می‌گوید: آیاتی را که پیش از این، مورد توجّه قرار دادیم، مبدأ پیدایش نسل انسان را به یک جفت انسان نسبت می‌دهد که خود آن دو، نسلِ کسی نبوده و از هیچ جان‌داری زاده نشده‌اند. [۱۳]
علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۶، ص۲۵۷، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۷.
۴ - بیان آفرینش آدم در توراتتورات نیز بر آفرینش ابتدایی آدم از خاک صحّه می‌گذارد و ازاین جهت با قرآن سازگار است. [۱۴]
آدم و حوّا، ص۵۹.
[۱۵]
کتاب مقدس، پیرایش۲:۷.
۵ - اعتقاد به نظریه تکاملشایان ذکر است که اعتقاد به نظریه تکامل، به هیچ وجه به معنای انکار صانع و عدم توجّه به خدا و دین نبوده و با اعتقاد به ربوبیت خداوند تباینی ندارد؛ زیرا تحوّلِ چیزی به چیز دیگر در جهان (خواه در انواع و یا هر چیز دیگر) نشان دهنده نظام متقن طبیعت است که به قدرت خداوند حکیم طرّاحی شده است. داروین خود نیز تصریح می‌کند که در عین قبول تکاملِ انواع، خداپرست است و اصولا بدون قبول خدا نمی‌توان تکامل را توجیه کرد. [۱۶]
البحث حول نظریة‌التطور، ج۱، ص۱۴_۱۵.
[۱۷]
تکامل‌جانداران، ج۱، ص۱۷_۱۹.
[۱۸]
مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۸۵.
[۱۹]
مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۸۶.
از طرفی اگرچه داروین و گروهی از طرف‌داران نظریه او، نژاد انسانی را به نوعی از میمون‌ها که بیش‌ترین شباهت (در ظاهر) را به انسان داشته، منتهی می‌کنند، همه طرف‌داران نظریه تکامل، این امر را نپذیرفته‌اند و به ویژه در حلقه مفقوده میان انسان و موجودات دیگر، اختلاف‌های بسیاری وجود دارد. [۲۰]
آفرینش و انسان، ج۱، ص۹۱_۹۴.
[۲۱]
البحث حول نظریة‌التطور، ج۱، ص۱۳.
۶ - فهرست منابع(۱) قرآن کریم. (۲) شیخ طوسی، التبیان. (۳) طبرسی، مجمع‌البیان. (۴) سیوطی، الدرّالمنثور. (۵) علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۷. (۶) ابن‌کثیر، تفسیر. (۷) مراغی، تفسیر، دارالاحیاءالتراث العربی، بیروت، ۱۳۶۵. (۸) آدم و حوّا. (۹) البحث حول نظریة‌التطور. (۱۰) کتاب مقدس. (۱۱) تکامل‌جانداران. (۱۲) مکارم شیرازی، تفسیر نمونه. (۱۳) آفرینش و انسان. ۷ - پانویس
۸ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم جلد اول، برگرفته از مقاله «حضرت آدم و فرضیه تکامل». |